Gazeta Podatkowa nr 35 (1910) z dnia 2.05.2022 Małgorzata Żujewska
Kara porządkowa to sposób na dyscyplinowanie osób utrudniających prowadzenie sprawy podatkowej. Warunkiem jej wymierzenia jest zignorowanie wezwania organu podatkowego. Aby można było ukarać osobę reprezentującą dany podmiot, wezwanie musi otrzymać ta osoba, a nie podmiot.
Ścisły katalog
Osoby, które poprzez uchylanie się od wypełniania obowiązków procesowych dezorganizują pracę organu podatkowego i powodują opóźnienie w rozpatrzeniu sprawy, mogą być dyscyplinowane karą porządkową. Taka sankcja jest stosowana w toku czynności sprawdzających, kontroli (podatkowej lub celno-skarbowej) oraz postępowania podatkowego.
Karę porządkową wolno nałożyć za czyny określone w art. 262 Ordynacji podatkowej. Należy jej się spodziewać m.in. za bezzasadną odmowę złożenia wyjaśnień, nieprzedłożenie tłumaczenia dokumentacji obcojęzycznej czy nieprzedstawienie w wyznaczonym terminie ksiąg podatkowych w formie JPK (patrz tabela). Katalog ten jest zamknięty. Organ podatkowy nie może sankcjonować innych działań i zaniechań, chociażby utrudniały lub hamowały jego pracę. Kary porządkowej nie stosuje się, jeżeli dokonanie czynności jest uzależnione od zgody strony lub innego uczestnika sprawy podatkowej, a taka zgoda nie została wyrażona. Przykładem takiej sytuacji jest przesłuchanie strony postępowania podatkowego. Organ podatkowy może to zrobić tylko za jej zgodą. Podatnik (płatnik), który jako strona postępowania podatkowego nie zgodzi się na przesłuchanie, za odmowę nie może dostać kary porządkowej.
Ukaranym – za przewidziane prawem zachowania – może być strona (kontrolowany), jej pełnomocnik, świadek czy biegły. Jeżeli stroną (kontrolowanym) jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, karę porządkową wolno wymierzyć ustawowemu reprezentantowi, członkowi organu uprawnionego do reprezentowania lub osobie upoważnionej do prowadzenia spraw danego podmiotu. Daje to możliwość ukarania prezesa zarządu spółki z o.o. czy wspólnika spółki cywilnej. Należy jednak mieć na uwadze następującą kwestię. Wezwanie, którego zignorowanie może stanowić podstawę wymierzenia kary porządkowej, musi być skierowane do osoby reprezentującej osobę prawą lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, a nie do samego podmiotu. Nie ma znaczenia, czy przedmiotem wezwania jest osobiste stawiennictwo (osobiście może stawić się tylko osoba fizyczna) czy też dokonanie innej czynności, np. złożenie wyjaśnień lub przedłożenie dokumentów. Organ podatkowy ma obowiązek określić wzywaną osobę z imienia i nazwiska. Wskazuje tak art. 159 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej. Jeżeli więc wezwanie zostanie skierowane do osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, to za jego zignorowanie nie wolno ukarać osoby reprezentującej dany podmiot. Regulacje dotyczące nakładania kary porządkowej w przypadku, gdy stroną (kontrolowanym) jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, nie mogą niwelować przepisów określających, jakie wymogi musi spełniać prawidłowe wezwanie (por. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 22 kwietnia 2021 r., sygn. akt I SA/Po 45/21).
Wymiar sankcji
Kara porządkowa może w 2022 r. wynieść do 3.000 zł.
Organ podatkowy, wymierzając karę porządkową, powinien wyjaśnić istnienie przesłanek uprawniających jej zastosowanie (niedozwolone i nieusprawiedliwione zachowanie danej osoby), a także ustalić stopień zawinienia karanego i ewentualne skutki uchylania się przez niego od nałożonego obowiązku. Należy wziąć pod uwagę ponadto sytuację majątkową karanego. Może wystąpić kilka różnych przesłanek – niepożądanych zachowań – uzasadniających wymierzenie danej osobie kary porządkowej. W przypadku wystąpienia takiej kumulacji powinna być nałożona jedna kara porządkowa (por. wyrok WSA w Szczecinie z dnia 26 maja 2021 r., sygn. akt I SA/Sz 319/21).
Karę porządkową nakłada w formie postanowienia organ podatkowy prowadzący sprawę. Ukarany ma dwie możliwości obrony. Są to: zażalenie na postanowienie o nałożeniu kary porządkowej oraz wniosek o jej uchylenie. Zażalenie wnosi się w przypadku kwestionowania zasadności wymierzenia sankcji, np. gdy wezwany do stawienia się w urzędzie skarbowym nie został uprzedzony o prawnych skutkach nieprzybycia. Wniosek o uchylenie kary porządkowej może natomiast złożyć osoba, która miała uzasadnione powody, aby nie stawić się na wezwanie lub nie wykonać innej czynności. Zażalenie lub wniosek należy wnieść w ciągu 7 dni od dnia doręczenia postanowienia o nałożeniu kary porządkowej. Zażalenie rozpatruje organ wyższego stopnia. Wniosek o uchylenie kary porządkowej rozstrzyga organ podatkowy, który ją nałożył. Na postanowienie o odmowie jej uchylenia przysługuje zażalenie. Po wyczerpaniu trybu zażaleniowego – zarówno w przypadku postanowienia o nałożeniu kary porządkowej, jak i postanowienia o odmowie jej uchylenia – można wnieść skargę do sądu administracyjnego.
Przedawnienie kary
Termin wymierzenia i egzekwowania kary porządkowej określa się poprzez odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących przedawnienia zobowiązań podatkowych, tj. art. 68 § 1 i art. 70 Ordynacji podatkowej.
Postanowienie o nałożeniu sankcji musi być doręczone adresatowi przed upływem 3 lat od zaistnienia przesłanki zastosowania kary porządkowej, ale przy założeniu, że ten termin upływa w toku czynności sprawdzających, kontroli czy postępowania podatkowego (art. 68 § 1 Ordynacji podatkowej). Wymagalna, a nieuregulowana kwota może być dochodzona w trybie egzekucji administracyjnej. Przedawnienie kary porządkowej następuje zasadniczo po 5 latach, licząc od końca roku podatkowego, w którym upłynął termin jej płatności (art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej). Egzekucja może być prowadzona po zamknięciu sprawy (por. wyrok NSA z dnia 9 sierpnia 2018 r., sygn. akt II FSK 2170/16).
Wymagalna kara porządkowa – wynikająca z ostatecznego postanowienia – może być ściągnięta w trybie egzekucji administracyjnej. Zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym dłużnik zostanie zawiadomiony, np. zajęcie rachunku bankowego, powoduje przerwanie biegu terminu przedawnienia dochodzonej należności. Po przerwaniu termin przedawnienia biegnie na nowo od dnia następującego po dniu, w którym zastosowano środek egzekucyjny.
| Przesłanki nałożenia kary porządkowej | |
| Ukarany | Podstawa nałożenia kary |
| -strona-pełnomocnik strony-świadek-biegły | -niestawienie się osobiście bez uzasadnionej przyczyny wbrew obowiązkowi i mimo prawidłowego wezwania-bezzasadna odmowa lub niedokonanie w wyznaczonym terminie takiej czynności, jak: złożenie wyjaśnień, zeznań, wydanie opinii, okazanie przedmiotu oględzin, przedłożenie tłumaczenia dokumentacji obcojęzycznej lub wzięcie udziału w innej czynności-bezzasadna odmowa okazania lub nieprzedstawienie w wyznaczonym terminie dokumentów, których obowiązek posiadania wynika z przepisów prawa, ksiąg podatkowych lub dowodów księgowych-opuszczenie bez zezwolenia organu miejsca przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem |
| osoba trzecia | bezzasadna odmowa okazania przedmiotu oględzin |
| uczestnicy rozprawy | niewłaściwe zachowanie utrudniające przeprowadzenie rozprawy |
| właściciel biura rachunkowego | bezzasadna odmowa okazania lub nieprzedstawienie w terminie ksiąg rachunkowych i dowodów księgowych swojego klienta |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2021 r. poz. 1540 ze zm.)
